Вольга Касцюк
Радчыцк

Я існую заўсёды. Калісьці мяне не было, але потым я была вечна. Чалавекі прыходзілі і сыходзілі, іх крыжы абвальваліся і знікалі, а я была. Я — палова маціцовай ракавінкі з ажурным абадком па краі. Ракавінка з Герадотава мора. Раней, але пасля мора тут цякла рака Рачка, у ёй жылі ракі і ракавінкі, а пасля не засталося ні ракаў, ні ракі, засталася толькі я, адна ракавінка, унутры якой вырасла вёска Радчыцк з гучным, прыляцелым з усходу «д».

Мяне казыталі будынкі, гэткія няроўнасці і нарасты на маёй коўзкай сценцы. Драўляная царква, якая згарэла ў 7269 годзе. Добра гарэла, яскрава, чалавекі тады набеглі, акружылі, слязьмі спрабавалі тушыць, а тая палала як вогнішча ў Купальскую ноч. Потым царкву адбудавалі, яна яшчэ амаль стагоддзе прастаяла і струхнела. І пасля, у 7350 годзе, была ўзведзена мураваная прыхадская царква. Ужо амаль 200 год стаіць. Прышчык.
У тыя часы багата строілі, я толькі паспявала адчуваць: земскае народнае вучылішча, вінакурны завод, млын, школа царкоўнай граматы, хлебазапасны магазін, піцейны дом. Але я ўжо ведала, што ўсе гэтыя бародаўкі зыдуць у небыццё, таму што аднойчы ў полі не ўзвядуць крыжа.

Стагоддзямі ва мне жылі чалавекі, нешта рабілі, падавалі галасы, змянялі адзін аднаго, мітусіліся як мошкі. Радчукі з ракавінкі Радчыцк, якая засталася пасля знікнення мора. Яны з'яўляліся і імгненна зыходзілі ў зямлю, нібы намагаючыся пабачыць маё маціцовае дно. І кожны чалавек атрымліваў крыж як знак і напамін свайго існавання. І калі ўжо зусім забываліся пра магілу прапрапраўнучкі, крыж падаў і з дажджамі і снегам зыходзіў да гаспадара, каб разам з ім знікнуць назаўсёды.

7373 год быў годам, калі будавалі мала, а крыжоў узводзілі болей, чым звычайна. Але аднойчы чалавекі закапалі аднаго са сваіх і крыжа не паставілі. Закапалі ноччу пасярод поля. Не спячая машкара. І таго чалавека ніхто не памятаў, таму што крыжа ў яго не было. І як быццам і не было гэтага чалавека ўвогуле. І тады крыж пачаў расці ў другі бок — у маё маціцовае дно. Ён муляў, раздражняў, а потым усёю сваёй крыўдаю націснуў і прайшоў наскрозь. Мая маціцовая ракавінка трэснула нібы галава таго чалавека, і пачалося ўміранне. Будынкі не будаваліся, старыя трухлелі і зыходзілі ў зямлю. Крыжы звальваліся, а новых з'яўлялася зусім мала. Чалавекі ўжо былі не мошкаю, а адзіночнымі вошкамі, якія жылі тым, што пілі віно, а не кроў. Маё маціцовае дно цямнела, і цьма гэтая пакрывала Радчыцк.
Цяпер я — ракавінка Радчыцк, паміраючая вёска без аднаго крыжа.

ліпень, 2022 г.